41 :: Het grote Bitcoin-experiment

De eerste wereldwijde digitale munteenheid zorgt voor opwinding. Voor het eerst is is er een betaalmiddel waar overheden niets over hebben te zeggen.

Het is april 2011. Precies 67 jaar na de monetaire conferentie in het bergdorpje Bretton Woods staat de reprise van dit historische evenement op het programma. In hetzelfde majestueuze Mount Washington Hotel waar in 1944 onder aanvoering van de Britse econoom John Maynard Keynes de naoorlogse economische wereldorde rond de Amerikaanse dollar werd geconstrueerd, staan weer tal van economen te pleiten voor zeer ingrijpende veranderingen. Sinds de ondergang van zakenbank Lehman Brothers in september 2008 is het duidelijk dat het kapitalisme in een diepe crisis verkeert.

Volgens superbelegger en miljardair George Soros – de drijvende kracht achter de conferentie – is het de hoogste tijd dat er ingrijpende veranderingen plaatsvinden. Overheden laten de geldpersen overuren draaien. Valuta-oorlogen tussen China, Amerika en Zuid-Amerikaanse landen dreigen te escaleren, de euro staat op springen. De gevolgen voor de wereldeconomie kunnen dramatische, zo niet catastrofale vormen aannemen.

Keynes was vroeger al een groot voorstander van een systeem van vaste wisselkoersen. Een dergelijk systeem brengt stabiliteit, welvaart en vrede. Nog idealer vond hij één enkele wereldwijde munteenheid. Naast tal van andere gerenommeerde economen is ook Soros daarvan een groot pleitbezorger. Ook weer in Bretton Woods. Wat Soros dan nog niet weet, is dat de kiem van eerste wereldwijde munteenheid al is gelegd: die van de Bitcoin. En in tegenstelling tot alle andere muntsoorten die ooit op aarde werden gecreëerd, is er geen mogendheid, autoriteit of instantie die de Bitcoin uitgeeft en controleert of überhaupt kán controleren. Sommigen noemen het daarom de uitvinding van de eeuw die de mensheid kan verlossen van corrupte inflatoire geldsystemen. Anderen zien in Bitcoin ‘het gevaarlijkste project ooit’.

Peer to peer betaalmiddel
Op 3 januari 2009 schreef een persoon met de naam Satoshi Nakamoto de eerste regels van de broncode die tot het unieke nieuwe digitale betaalmiddel zouden leiden. Hij registreerde de domeinnaam bitcoin.org en zette niet veel later de software van het Bitcoinsysteem online. Het was het typische begin van een opensourcesoftwareproject. Een project dat de belangrijkste ontwikkelaars op dit moment bescheiden als een ‘experiment’ omschrijven en waarmee hij met behulp van het bittorrentprotocol het eerste wereldwijde digitale peer to peer betaalmiddel wilde creëren. Een munteenheid opgebouwd uit nullen en enen waar niet langer een bank of creditcardmaatschappij aan te pas zou komen. Bitcoin moest van iedereen worden zonder ook dat iets of iemand het eigendom of controle van het muntsysteem voor zich kon opeisen.

De kern is dat in het geldsysteem de transactiereeks cryptografisch vast komt te liggen en daarmee kan worden bewezen. Een Bitcoin wordt eerst via een ingewikkeld en rekenkracht slurpend algoritme gecreëerd waarna elke verdere transactie bij iedere Bitcoin wordt geregistreerd. Dit proces wordt mining genoemd. Hoe langer een Bitcoin bestaat en hoe meer transacties er mee worden gepleegd, hoe langer de code wordt en hoe robuuster het gehele systeem wordt tegen personen die Bitcoins zouden willen vervalsen of buit willen maken. Ongeldige of valse transacties worden niet geaccepteerd. Bitcoin is in feite de eerste munteenheid die niet meer op vertrouwen is gestoeld, zoals een dollar of een euro, maar op onweerlegbaar digitaal bewijs, opgeslagen in een unieke code.

Nakamoto heeft nog iets bedacht. Hij heeft de code zo ontworpen dat er niet meer dan 21 miljoen Bitcoins kunnen worden geschapen. Net als goud is er van Bitcoin een eindigende hoeveelheid beschikbaar.

Het duurt anderhalf jaar voordat het project in een stroomversnelling komt. Via het forum van de site dienen andere programmeurs zich aan om het systeem te vervolmaken. Mensen beginnen ook langzaam de voordelen van het gebruik van de Bitcoin in te zien. Het is veilig, snel, in vergelijking tot creditcards erg goedkoop en er is niemand die via een rechter beslag op Bitcoins kan leggen. Bitcoin maakt het in feite mogelijk om digitaal cash te betalen. Alsof je op internet iets koopt en daarvoor iemand een uit nullen en enen samengesteld briefje van 20 euro in de hand drukt. Dat kan nog niet op heel veel plaatsen, vooral aanbieders van webservices en high tech hardware zijn bereid de Bitcoin te aanvaarden.

De bezitters van Bitcoins genieten tevens van een grote mate van anonimiteit bij het doen van betalingen. Vooral dat laatste oefent op steeds meer mensen aantrekkingskracht uit. Onder andere op Amerikaanse liefhebbers van poker, maar ook op mensen die via internet stimulantia als marihuana of cocaïne willen kopen of de belastingdienst te slim af willen zijn.

Het mysterie Nakamoto
Zoekend naar een alternatieve wijze van elektronisch betalen, stuit ook professioneel pokerspeler en programmeur Amir Taaki op Bitcoin. Hij raakt onder de indruk van de simpele en robuuste software en besluit het project van Nakamoto te omarmen. Hij en nog vier andere programmeurs uit Europa en de Verenigde Staten vormen de kern van de groep die in eerste instantie onder leiding van de Japanner – en zonder dat ze daarvoor iets betaald krijgen - de programmacode van de nieuwe munteenheid aanscherpen.

De grote man achter Bitcoin roept na enige tijd vragen op. Niemand heeft Satoshi Nakamoto ooit gezien. Hij blijkt ook niet traceerbaar te zijn. Bij email- en domeinnaamregistratie heeft Nakamoto gebruikgemaakt van valse namen en bij het inloggen op de Bitcoin-website maakt hij gebruik van een programma waarmee hij zijn sporen uitwist. De vraag die langzaam binnen de Bitcoingemeenschap rijst, is of hij ook werkelijk uit het land van de reizende zon afkomstig is? Is Nakamoto – een veel voorkomende Japanse naam - überhaupt één persoon of is het soms het front van één of andere groep? Op het Bitcoin-forum schrijft Nakamoto in het Engels en die taal blijkt hij tot in perfectie te beheersen. On-Japans goed. Zelfs in de broncode van Bitcoin straalt de Anglofiele neiging van de auteur door. In het prilste brokje code - de zogenaamde genesis code - van het Bitcoinsysteem staat deze regel: The Times 03/Jan/2009 Chancellor on brink of second bailout for banks.

'Chancellor Alistair Darling on brink of second bailout for banks', luidde de complete kop van het artikel dat op zaterdag 3 januari 2009 in de Britse krant The Times stond. Een verwijzing naar de startdatum van Bitcoin. ‘Het is tegelijkertijd de enige aanwijzing die we hebben die iets van zijn motivaties blootlegt’, zegt Jeff Garzik, één van de kernontwikkelaars van Bitcoin in een reactie op vragen van Bright. Geen van de direct betrokken ontwikkelaars heeft echter het geringste idee wie de bedenker van Bitcoin werkelijk is. ‘Nakamoto is een mysterie’, zegt ontwikkelaar Amir Taaki in mei tijdens een televisie-uitzending.

Bitcoin Black Friday
Eind 2010 trekt Nakamoto zich zonder opgaaf van redenen terug uit het project. Niemand die meer iets van hem verneemt. Terwijl de persoon Nakamoto op het forum van Bitcoin en ook elders tot vele speculaties leidt, neemt de vraag naar Bitcoins steeds verder toe. Het aantal handelsplatformen waarop Bitcoins in ruil voor dollars, euro's of yens kunnen worden aangekocht, groeit gestaag waardoor de verkrijgbaarheid van de digitale munt ook toeneemt. Bitcoins kunnen – tegen een commissie - ook worden omgezet in prepaid creditcards van Visa, Mastercard en American Express. Doordat de creatie van nieuwe Bitcoins geen pas houdt met de toenemende vraag, stijgt de prijs van de Bitcoin op de handelsplatformen als MtGox.

Critici van Bitcoin voorspellen niettemin een snelle ondergang. Telkens wordt gewezen op voorbeelden van digitale munten uit het verleden als Beenz en Flooz, die na verschijning snel en roemloos ten onder gingen.

In juni lijken de critici gelijk te krijgen. De Bitcoin stijgt in een tijdbestek van enkele weken van enkele dollars tot 28 dollar. De totale geldhoeveelheid in Bitcoin is daarmee ongeveer 180 miljoen dollar waard. De eerste Bitcoinmiljonairs zijn een feit. De rijkste heeft een vermogen van 297 duizend Bitcoins, ofwel 9,2 miljoen dollar. De vermoedelijke reden van de koerstijging is een publicatie van de website Gawker waarin duidelijk wordt gemaakt hoe via de website Silk Road cocaïne en heroïne kan worden besteld. Opvallend detail is dat aan de kassa uitsluitend in Bitcoins kan worden betaald. Een stortvloed aan publiciteit is het gevolg.

De Amerikaanse senatoren Chuck Schumer en Joe Manchin menen dat vooral de ‘ontraceerbare’ Bitcoins er debet aan zijn dat drugscriminelen in de postorderbusiness een voet aan de grond kunnen krijgen en doen openlijk hun beklag in Washington en bij de Drugs Enforcement Agency (DEA). Commentatoren stellen dat Bitcoin de ontwrichting van samenlevingen zou kunnen veroorzaken.

Ook traditionele financiële kranten als The Wall Street Journal krijgen lucht van Bitcoin en de enorme koersstijgingen die de digitale munteenheid doormaakt. ‘In cryptography we trust’, schrijft een illustrator van de The Wall Street Journal gekscherend in het goudkleurige muntje dat Bitcoin als beeldmerk gebruikt. Ook de valutahandelaren in de Londense City merken de opwinding rond Bitcoin op. Eén van hen rekent voor dat Bitcoin in een jaar tijd met 5600 procent is gestegen, ‘an amazing rally’. Het bekende blog van The Financial Times, Alpaville, bericht vervolgens ook van de eerste crash die op vrijdag 10 juni plaatsvindt. In 24 uur tijd verliest Bitcoin bijna 30 procent van zijn waarde. Bitcoin Black Friday is een feit. Tien dagen later gaat het op de grootste Bitcoinbeurs ter wereld, MtGox, helemaal mis.

Een hacker heeft zich toegang weten te verschaffen tot het handelssysteem van MtGox en heeft zichzelf enkele duizenden Bitcoins toegeëigend die hij vervolgens op de beurs dumpt. Binnen een half uur daalt de prijs van 17,50 dollar naar 1 cent. De media berichten wereldwijd over de ‘crash’ die Bitcoin na de afgrond zou hebben gedreven. 'Er was helemaal geen sprake van een wereldwijde crash’, zegt Jeff Garzik. ‘De waarde van de Bitcoins op de andere beurzen bleef hoog, ook toen MtGox crashte. De crash toonde juist aan dat Bitcoin gezond is, zelfs als MtGox dat niet is'.

Niet 100 procent anoniem
Wat Garzik en de andere Bitcoinontwikkelaars ook dwars zit, is dat er herhaaldelijk door media wordt gesteld dat Bitcoin een ontraceerbaar betaalmiddel is. ‘Onzin’, zegt Garzik. ‘Elke Bitcoin heeft een uniek serienummer en elke Bitcointransactie wordt opgeslagen en is traceerbaar. Dat is nu juist de essentie van Bitcoin.' Volgens Garzik werkt het systeem precies als pre-paid creditcards of als transactiesystemen op aandelenbeurzen waar eveneens de details van de handel openbaar zijn zonder dat daarbij precies bekend is wie de handel verricht. Maar uiteindelijk valt - net als bij de beurshandel - een transactie wel degelijk te herleiden en is Bitcoin niet 100 procent anoniem zoals contant geld dat wel is.

De mannen van Bitcoin gaan nog een stapje verder. ‘We helpen autoriteiten ook waar mogelijk en pro-actief bij de opsporing van criminelen’, zegt Garzik. ‘Tegelijkertijd zijn Amerikaanse platforms waar Bitcoins worden verhandeld bezig om bij het Amerikaanse ministerie van Financiën de nodige vergunningen aan te vragen. Ze willen voldoen aan de anti-witwaswetgeving en daarmee hun officiële legale status te verkrijgen. Britse beursen doen hetzelfde in het Verenigd Koninkrijk.’

Het is de Amerikaan Gavin Andresen, de ‘leidinggevende’ Bitcoinontwikkelaar, die zelfs met genoegen een uitnodiging aanneemt van de Central Intelligence Agency (CIA) om een presentatie over Bitcoin te doen in het hoofdkwartier in Langley, Virginia.

DNB volgt Bitcoin op de voet
Hoe goed de contacten met sommige autoriteiten nu ook verlopen, het zal voor overheden zeer lastig blijven om Bitcoin te stoppen. Neem de Amerikaanse senator Joe Lieberman. Hij ageerde een jaar eerder fel tegen bedrijven die betalingen aan Wikileaks faciliteerden. Er was uiteindelijk niet eens wetgeving voor nodig om creditcardmaatschappijen als Visa, Mastercard te doen laten beslissen om de betalingen aan Wikileaks te stoppen. Bitcoin kent dat probleem niet. Er is geen uitgevende instantie die vervolgd kan worden, geen drukker van bankbiljetten die de persen stil moet leggen, geen commercieel bedrijf dat bezwijkt onder politieke druk. Bitcoin is niet te stoppen. Bitcoin is er.

Dat is ook het grote verschil met de digitale munteenheden die eerder op de markt werden gebracht. Flooz en Beanz kwamen voort uit een bedrijf dat ergens een vestiging had, dat failliet kon gaan, waar toezichthouders invloed op konden uitoefenen of door justitie kon worden vervolgd. Zelfs de Linden dollars uit Second Life zijn terug te voeren naar het hoofdkantoor van eigenaar Linden Lab op Battery Street in San Francisco.

Bitcoin maakt gebruik van het BitTorrent peer to peer-protocol en is daardoor onaantastbaar. De enige manier om het gebruik ervan aan te pakken, is de eindgebruiker ervan aan te pakken. Die ervaring hebben bedrijven in de muziekindustrie al ruimschoots opgedaan. Napster was een rechtspersoon met een kantoor dat kon worden dichtgetimmerd, BitTorrent niet.

Toezichthouders als De Nederlandsche Bank (DNB) beseffen dat ook. Kees Verhagen, woordvoerder bij DNB zegt dat Bitcoin al enige tijd ‘op de voet wordt gevolgd’. In Nederland is de populariteit van de Bitcoin volgens DNB nog beperkt. ‘We raden het mensen hoe dan ook ten zeerste af om betalingen in Bitcoin te doen. Het is een soort netwerk en je weet niet wie er achter zit. Vroege instappers profiteren van de koersontwikkeling van de Bitcoin. Het vertoont daarmee de kenmerken van een piramidespel, waarbij je de kans loopt je geld kwijt te raken. We beseffen ook dat Bitcoin per saldo zeer lastig zal zijn te bestrijden.'

Garzik zou het ten zeerste betreuren als strijd met de autoriteiten de belangrijkste resultante van al zijn inspanningen zou zijn. ‘Bitcoin is het eerste wereldwijde gedecentraliseerde betaalmiddel, een experiment. De implicaties van een geslaagd experiment, een wereldwijde munt, zullen groot zijn, dat besef ik me goed. Destabilisatie is echter niet wat wij beogen. Verstoring is wel goed. Zoals auto's rond 1900 paard en wagens wisten te verstoren’.

De Amerikaanse internetondernemer en presentator Jason Calacanis vatte het bondig samen: ‘Bitcoin is going change everything or it’s going to be shut down.’

Tekst: Eric Smit Beeld: Roy Gilsing