4 dingen die je moet weten over de aftapwet
De nieuwe wet waarmee de geheime diensten internet op grote schaal mogen aftappen gaat over meer dan alleen aftappen.
Er is veel kritiek op de nieuwe wet. Onder andere de Autoriteit Persoonsgegevens, het College voor de Rechten van de Mens, de Raad van State en de Nederlandse Vereniging van Journalisten vinden dat de aftapwet er in zijn huidige vorm niet moet komen. Maar nadat de Eerste Kamer de aftapwet dinsdagavond aannam, komt hij er wel degelijk. Waarom is de wet, die vanaf 1 januari 2018 in werking treedt, zo omstreden? En wat staat er in?
1 Chatverkeer aftappen
Het gaat om de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten uit 2002, die nodig toe is aan vernieuwing. Hij is gemaakt in een tijd dat er nog geen iPhone, Facebook of WhatsApp bestonden. De geheime diensten, AIVD en zijn militaire variant MIVD, zeggen al jaren achter de digitale veranderingen aan te lopen.
De grootste wijziging in de nieuwe wet is dat de geheime diensten internet voortaan op grote schaal mogen aftappen, in plaats van alleen individuele internetverbindingen. Als voorbeeld wordt vaak het aftappen van al het internetverkeer tussen Nederland en Syrië genoemd. De AIVD mag zijn bevoegdheden veel ruimer inzetten. Zo vroeg de dienst aan telecomproviders een kostenberekening te maken om het chatverkeer in een stad met 400.000 inwoners af te tappen, om vervolgens de communicatie van 200 gebruikers te doorzoeken.
2 Mensen hacken
De nieuwe wet maakt het ook mogelijk dat de AIVD kennissen van verdachten mag hacken. Als een terreurverdachte zijn digitale veiligheid op orde heeft, kan de dienst via een familielid, vriend of collega misschien wel toegang krijgen tot informatie, zoals de locatie van het doelwit. Door mensen te hacken, kan de AIVD de versleuteling van chat-apps omzeilen en berichten lezen, maar ook de microfoon inschakelen om een doelwit af te luisteren.
3 Toegang tot databases
Een ander belangrijk onderdeel van de aftapwet is dat bedrijven en organisaties vrijwillig toegang mogen geven tot databases met informatie over mensen. "Hoe meer een bedrijf over jou weet, hoe interessanter die data voor de geheime diensten is", zegt David Korteweg van burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. "Bedrijven kunnen mogelijk veel tijd en geld besparen door de diensten rechtstreeks toegang te verlenen tot hun systemen. Er bestaat dus een verleiding om samen te werken met de geheime diensten."
4 Uitwisselen data
De data die tijdens het aftappen wordt verzameld, mag worden gedeeld met andere geheime diensten zonder dat de AIVD naar de gegevens heeft gekeken. Dit houdt in dat gegevens van onschuldige Nederlandse burgers in handen kunnen komen van bijvoorbeeld de Amerikaanse, Britse of Duitse geheime dienst. Dit onderdeel in de wet is belangrijk omdat Nederland met één van de belangrijkste internetknooppunten ter wereld en veel grote datacentra een belangrijke rol speelt in het wereldwijde dataverkeer.
Wel extra toezicht
Een nieuwe toetsingscommissie gaat de aftapverzoeken van de AIVD goedkeuren. Maar critici zijn bang dat deze commissie, bestaande uit rechters en een techneut, te weinig kennis heeft om de noodzaak van deze aftapverzoeken goed te kunnen beoordelen.
Daarnaast worden de AIVD en MIVD gecontroleerd door de CTIVD, de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten. Die mag op elk gewenst moment bij de geheime diensten in hun documenten neuzen. Deze bevindingen worden uitgebracht in openbare toezichtsrapporten.
Rechtszaak
Twaalf organisaties, waaronder burgerrechtenorganisatie Privacy First en het Platform Bescherming Burgerrechten, zijn van plan om naar de rechter te stappen om de aftapwet tegen te houden. Zij vinden dat de wet een te grote inbreuk maakt op de privacy van Nederlandse burgers. "We hebben vertrouwen dat de Nederlandse rechters aan de rem trekken en zeggen: deze wet gaat te ver", zegt mensenrechtenadvocaat Jelle Klaas, die de coalitie leidt.
AIVD-baas Rob Bertholee zegt 'heel blij' te zijn dat de nieuwe wet is aangenomen. "Heimelijke politieke beïnvloeding, spionage en terrorisme komen allemaal samen in cyberspace." Volgens hem geeft de aftapwet de AIVD ook de mogelijkheden om alle data die daarmee gepaard gaat te onderzoeken. Door de internetkabel af te tappen wil de AIVD 'patronen en netwerken' zichtbaar maken. "We zijn vooral op zoek naar de mensen die we nog niet kennen. Dan gaat het ook om de lone wolf die de auto of een mes pakt. Deze wet helpt ons hen te zoeken."
Lees ook:
AIVD-baas: meer terroristen oppakken door nieuwe aftapwet