37 :: Whois Wikileaks.org (voorpublicatie)

In korte tijd werd Julian Assange een van de meest mysterieuze mannen van de westerse wereld. Het 39-jarige gezicht van WikiLeaks, het zwarte internetgat waar klokkenluiders anoniem hun donkere geheimen kunnen lekken, zou een perfecte superschurk zijn voor de volgende James Bond-film. Markant uiterlijk en grillige persoonlijkheid? Check. Bizarre jeugd vol aanvaringen met politie en geheime dienst? Check. Hyperintelligent en extreem wantrouwend richting establishment? Check. Licht messianistische grootheidswaanzin en de brandende wil de wereld te veranderen? Check. En gaat desnoods over lijken om zijn doel te bereiken?

Daarover zijn de meningen verdeeld. Begin december gooide WikiLeaks de correspondentie van een groot aantal Amerikaanse ambassades op straat. Cablegate gunde de wereld een onthullend en vaak ook saillant kijkje in de Amerikaanse diplomatieke keuken. Saillant, maar niet wereldschokkend. Half oktober maakte WikiLeaks echter al duizenden documenten openbaar waaruit kon worden opgemaakt dat het Amerikaanse leger in Irak betrokken was bij ernstige oorlogsmisdaden. De onthullingen triggerden een verbeten reactie van het Pentagon. Met deze 'onverantwoordelijke' actie bracht WikiLeaks het leven van Amerikaanse soldaten en lokale informanten wederom ernstig in gevaar, aldus admiraal Mike Mullen, de hoogste baas van het Amerikaanse leger. Wederom, want nog geen drie maanden eerder publiceerde de klokkenluidersite soortgelijke documenten over de oorlog in Afghanistan. "Mogelijk heeft WikiLeaks nu al het bloed van een jonge militair of een Afghaanse familie aan haar handen", aldus Mullen toen.

Als een Amerikaanse legerbobo dergelijke beschuldigingen uit, liggen de cynische kanttekeningen natuurlijk voor het oprapen. Toch raakt Mullen aan een essentieel punt in het bestaan van WikiLeaks. Wie rücksichtslos donkere geheimen openbaart loopt immers het risico destructieve krachten los te maken die met geen mogelijkheid meer te controleren zijn. In een recent interview met de Engelse krant The Observer toont Assange zich terdege bewust van het morele dilemma waarmee hij en zijn medestanders zijn opgezadeld. "In 2007 publiceerden we een geheim rapport over de verregaande zelfverrijking van de corrupte Keniaanse president Daniel Arap Moi", illustreerde Assange. 'Mede daardoor liepen de navolgende verkiezingen uit op een gewelddadig bloedbad waarbij ruim 1300 mensen werden vermoord en 350.000 mensen uit hun huizen werden verdreven." Van de andere kant veroorzaakten de corrupte praktijken van Arap Moi extreme armoede in Kenia, een land waar elk jaar 40.000 kinderen sterven aan malaria. Dergelijke afwegingen kunnen een normaal mens gillend gek maken. Voor Assange was er echter slechts één kristalheldere uitkomst: "Je kunt maar op één plek beginnen, en die plek is de waarheid", motiveert hij. "De waarheid is de enige weg om iets te bereiken. Want elke beslissing die gebaseerd is op een leugen of onwetendheid leidt onvermijdelijk tot de verkeerde afloop."

Is Julian Paul Assange the real thing? Een 24 karaats martelaar van het vrije woord? Geen idee. Hij reist in gerafelde jeans en op afgetrapte sneakers de wereld rond om zijn boodschap te verspreiden, leeft uit een rugzak en zou zelden ergens twee keer slapen om zijn vele vijanden een stap voor te kunnen blijven. Maar voor iemand die zich afficheert als kampioen van waarheid en openheid is er maar bar weinig bekend van zijn eigen verleden. Assange weigert zelfs nog steeds halsstarrig zijn eigen geboortedatum bekend te maken. Hij werd circa 39 jaar geleden geboren in Australië als kind van een onbekende vader en een kunstzinnige moeder, die een jaar na zijn geboorte verliefd werd op een acteur-regisseur. Het trio trok als een soort reizend theatergezelschap door Australië, waardoor Assange nooit meer dan een gast was op de in totaal 36 scholen die hij zou hebben versleten. Waarschijnlijk zou er nauwelijks iets bekend zijn geworden over zijn jeugd als voormalig mede-studente Suelette Dreyfus niet op het lumineuze idee was gekomen een boek over een kleine maar fanatieke hackers community uit Melbourne te schrijven.

In Underworld beschrijft Dreyfus de vele wapenfeiten van de International Subversives, de groep jonge hackers die eronder andere in slaagt in te breken in de computers van diverse universiteiten, telecombedrijven, het Pentagon en de Australische Federale Politie. Assange zou als researcher aan het boek hebben meegewerkt, maar uit diverse details en verklaringen blijkt dat hij in feite schuilgaat achter de hackersnaam Mendax, een van de hoofdpersonen in Underworld. Oktober 1989, vlak voor de lancering van de space shuttle, verscheen op NASA-computerschermen door heel Amerika opeens het woord WANK, dat in dit geval stond voor Worms Against Nuclear Killers. Daaronder stond een couplet van de Australische protestpopgroep Midnight Oil: "You talk of times of peace for all and then you prepare for war." Hoewel deze actie niet meer tot hen te herleiden was werden de Subversives in 1991 opgepakt voor een aantal andere hacks. Assange legde een gedeeltelijke bekentenis af en kwam weg met een fikse boete.

De zichzelf als extreem cynisch typerende Assange studeerde enkele jaren op hoog niveau wiskunde, maar haakte uiteindelijk gedesillusioneerd af toen hij zag hoeveel van zijn medestudenten voor inlichtingendiensten en andere foute werkgevers aan de slag gingen. Dreyfus beschrijft Assange als een obsessieve persoonlijkheid die dagen aaneen achter het computerscherm kon zitten, de muren van zijn slaapkamer vol computercode kalkte en zaken als eten en slapen als vervelende maar noodzakelijke bijzaken beschouwde. Zo volledig afgesloten en gefocust werkte Assange in 2006 ook maanden aan de geboorte van WikiLeaks. Naast het selecteren van geavanceerde technologie om onbevoegden buiten te houden (The Onion Router, die informatie stript en beveiligt door een groot aantal lagen encryptie) benaderde hij wereldwijd honderden mogelijke medestanders om het project te dragen. Onder de benaderde coryfeeën ook grote inspirator Daniels Ellsberg, de Amerikaanse defensie-analist die begin jaren zeventig explosieve geheime informatie over de Vietnam-oorlog naar buiten bracht. "Wij hebben u nodig als onderdeel van ons politieke pantser", aldus Assange, die over een vooruitziende blik blijkt te beschikken.

Gezien de vele invloedrijke vijanden die Assange en zijn medestanders inmiddels hebben gemaakt, is elke vorm van bescherming immers meegenomen. De site werkt inmiddels met vijf vaste medewerkers, een in omvang wisselende Raad van Advies en enkele honderden met zorg geselecteerde vrijwilligers die waar nodig expertise bijdragen om het aangeboden bronmateriaal op authenticiteit en urgentie te beoordelen. December 2006 verscheen het eerste geheime document op WikiLeaks, over de geplande huurmoord op enkele Somalische politici. Naar eigen zeggen heeft de site sindsdien zeker honderd juridische aanvallen van vaak imponerende tegenstanders doorstaan. Maar hoewel hij draait op kleine donaties en vrijwilligerswerk trok de site tot op heden vrijwel altijd aan het langste eind. Zelfs de agressief opererende advocaten van de gerenommeerde Zwitserse rijkeluisbank Julius Baer moesten uiteindelijk met de staart tussen de benen afdruipen. En dat terwijl ze zo veelbelovend begonnen.

Februari 2008 schrapte het Californische Dynadot onder grote juridische druk de domeinnaam WikiLeaks, die jaren eerder bij hen was gedeponeerd. De Zwitserse bank dreigde Dynadot met een intimiderende schadeclaim, nadat WikiLeaks informatie had gepubliceerd over de geheime bankrekeningen van honderden zeer vermogende en invloedrijke cliënten. Even leek de indirecte aanval effectief, en kon niemand de site meer vinden. Al snel sloeg het juridische spierballengerol echter als een boemerang terug op de Zwitsers. Op spiegelsites in onder meer Engeland, België en de Christmas Islands genereerden de gewraakte documenten opeens nog véél meer traffic. Bovendien kreeg de bank de wind van voren van een indrukwekkende reeks invloedrijke belangenorganisaties. Onder meer de Electronic Frontier Foundation, de American Civil Liberties Union en de American Society of Newspaper Editors bestempelden de actie van de bank als een misdaad tegen de voor Amerikanen heilige First Amendment (met daarin onder andere de vrijheid van meningsuiting en pers).

Dankzij die massieve steun, haar tamelijk ongrijpbare structuur en de oncontroleerbare publicitaire gevolgen blijkt het op eerste oogopslag zeer kwetsbare WikiLeaks in feite bijzonder lastig aan te pakken. En ook de primaire provider voor de site is inmiddels met zorg gekozen: het Zweedse PRQ.se, opgezet door de founders van omstreden BitTorrent-site The Pirate Bay, staat bekend om de vastberaden wijze waarop ze de rechten en anonimiteit van haar soms zeer omstreden klanten garandeert. Bovendien kent Zweden verregaande juridische bescherming van klokkenluiders én journalisten. Sinds Assange in augustus als columnist werd ingehuurd door de linkse tabloid Aftonbladet, kan hij op beide een beroep doen.

En zo staat WikiLeaks, het onwaarschijnlijke luchtkasteel van een tamelijk obscure Australische computerhacker, opeens in het centrum van de wereldwijde (media)belangstelling. Nieuwe media-profeten buitelen over elkaar heen om te orakelen over de evidente kracht van social media en de verstrekkende implicaties voor het internationale medialandschap. WikiLeaks, dat zichzelf inmiddels afficheert als 'the intelligence service of the people', en zich als doel heeft gesteld 'meer medewerkers dan de CIA' te vergaren, zou de voorbode zijn van een wereldwijde mediarevolutie waarbij de functie en invloed van de oude media grotendeels zal worden overgenomen door het mobiliseren van de 'wisdom of the crowds'. Radical democracy, voor de mensheid, door de mensheid. Een prachtige gedachte, die nog eens flink wordt aangewakkerd door Assange zelf. "WikiLeaks heeft in korte tijd een enorme hoeveelheid geheime documenten openbaar gemaakt. Hoe is het mogelijk dat een team van vijf mensen daar beter in slaagt dan de gecombineerde wereldpers? Simpelweg omdat de reguliere media worden gedreven door winstbejag, niet door het verlangen de waarheid te openbaren. Dat is een absolute schande."

Het wat utopische wereldbeeld van Assange en zijn nieuwe media-profeten behoeft echter enige bijstelling. Net als het idee dat revolutionaire nieuwe technologie en de vrije toegang tot enorme hoeveelheden ruwe data automatisch tot revolutionaire veranderingen zou leiden. WikiLeaks zou immers nergens zijn zonder de inzet van een kleine duizend ter zake kundige vrijwilligers, die nauwgezet beoordelen of het aangeboden materiaal geschikt is voor publicatie. Dat filter, dat de onthullingen via de klokkenluidersite van een onontbeerlijk authenticiteitstempel voorziet, onderscheidt de site nadrukkelijk van de Wikipedia’s, Twitters en FaceBooks van deze wereld. En dat leger onbezoldigde medewerkers gaat nu overigens al bijna kopje onder in de enorme papierberg die anoniem door de brievenbus wordt gedrukt. Niet voor niets werkte WikiLeaks voor haar meest recente Irak-onthullingen intensief samen met journalisten 'oude stijl' van Der Spiegel, The Guardian en The New York Times. Meer concreet: WikiLeaks leverde stapels documenten, de journalisten zochten uit of daar waardevolle informatie tussen zat.

Bovendien lokt de compromisloze en zelfs arrogante instelling van WikiLeaks en haar voorman, die zichzelf op de site omschrijft als Australia’s most famous ethical computer hacker, steeds meer kritiek uit. Ook van vooraanstaande mede-klokkenluiders. "We hebben er een aantal buitengewoon waardevolle onthullingen aan te danken", erkent Steven Aftergood, een vooraanstaand wetenschapper die zelf duizenden gelekte documenten publiceerde via de site van de Federation of American Scientists. "WikiLeaks is een antwoord op een zeer reëel probleem, maar betekent zelf ook een zeer reële bedreiging", aldus Aftergood. "Blijkbaar is het feit dat 'iemand de informatie geheim probeert te houden' de enige maatstaf voor publicatie. Daardoor maakt de site regelmatig inbreuk op persoonlijke privacy en intellectueel eigendomsrecht. Soms is die inbreuk gerechtvaardigd door een maatschappelijk belang, maar vaak genoeg hebben die het daar helemaal niets mee te maken. It’s simply disclosure for disclosure’s sake. Dat vind ik een heel gevaarlijke ontwikkeling."

Onder de groeiende groep medestanders van Aftergood is ook Michela Wrong, een Britse journaliste (BBC, Financial Times) die met haar boek It’s our turn to eat de eerder genoemde corruptie in Kenia aan de kaak stelde. WikiLeaks plaatste het boek in zijn geheel online nadat publicatie in dat land juridisch onmogelijk werd gemaakt. "Mijn hele lezersmarkt viel in één keer weg", vertelt een verbijsterde Wrong, die WikiLeaks direct verzocht haar boek offline te halen. "Als dit vaker gebeurt steken uitgevers geen geld meer in dit soort boeken, kunnen onderzoekers zoals ik niet meer werken en schiet WikiLeaks zichzelf dus in eigen voet", argumenteert ze. "Assange liet weten dat ik mijn eigen belang maar even ondergeschikt moest maken aan dat van Kenia. Zo arrogant, zo pompeus, so infuriatingly self-righteous."

Het vermeende gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel, doorzichtige procedures en een heldere organisatiestructuur is koren op de molen van de vele machtige tegenstanders van WikiLeaks. Die laten toch al geen mogelijkheid onbenut de beweegredenen achter het zwarte internetgat in diskrediet te brengen. WikiLeaks is al voor van alles uitgemaakt, met een bijna amusante variatie, van ultralinkse samenzwering tot CIA cyber-ops plot. Ongetwijfeld was Assange minder geamuseerd toen twee Zweedse dames hem recent van aanranding en verkrachting beschuldigden. Er loopt een strafrechtelijk onderzoek tegen hem, en zijn aanvraag voor een Zweedse verblijfsvergunning werd in november afgekeurd. Is er daadwerkelijk iets gebeurd, of behoren de beschuldigingen bij de voorspelbare vuile oorlog tegen WikiLeaks? Voor wie zich de wraakzucht van het bijna almachtige Amerikaanse vergeldingsapparaat op de hals haalt valt letterlijk niets uit te sluiten.

Het Pentagon zaagt inmiddels aan meerdere stoelpoten tegelijk. Niet voor niets kwam Assange met stip binnen op de most-wanted lijst van Interpol, een eer die normaal gesproken is gereserveerd voor beruchte (serie)criminelen met heel wat zwaardere vergrijpen op hun palmares. Ongetwijfeld was de zet van Assange zichzelf afgelopen dinsdag bij een Engels politiebureau te melden een hele slimme.

De vermeende aanranding is echter niet het enige dat hem boven het hoofd hangt. Direct na de Irak-onthullingen refereerde admiraal Mike Mullen aan de Espionage Act, een uit 1917 afkomstige wet die zware straffen stelt op het ongeoorloofd onthullen van informatie die de nationale veiligheid van Amerika in gevaar brengt. Niet veel later plaatsten Amerika en Australië WikiLeaks op een zwarte lijst voor verdachte bedrijven, tussen vermeende financiers van internationaal terrorisme en drugshandel. Daardoor zag Moneybookers, de Engelse internetbetaaldienst die de giften aan de site verwerkt, zich gedwongen haar diensten te staken.

Verschillende kranten berichtten eind oktober over de grote druk die Amerika op niet nader genoemde Europese landen zou uitoefenen om WikiLeaks 'aan te pakken'. Ondanks een door Nederlandse Europarlementariër Marietje Schaake aangevraagde spoedprocedure wilden Europese Commissie noch Raad van Ministers ingaan op concrete vragen, een zeldzaamheid in Europese parlementaire kringen. Bond-schurk of niet, gezien de ontzagwekkende krachten die zich samentrekken tegen hem lijkt het met de dag voorspelbaarder dat dit avontuur voor Assange geen aangename afloop gaat krijgen.

WikiLeaks' wapenfeiten

In krap vier jaar tijd publiceerde WikiLeaks meer geheime onderzoeken en documenten dan de gezamenlijke wereldpers in 50 jaar daarvoor. En hoewel ook de belastingaangiftes van Wesley Snipes (die inmiddels in een cel zit wegens belastingontduiking) vermakelijk leesvoer waren, maakte WikiLeaks tot op heden maar een paar échte klappers.

Augustus 2007: onderzoek corruptie Kenia
Al in 2002 onderzocht consultancyfirma Kroll de financiële wanpraktijken van de Keniaanse president Daniel Arap Moi en zijn familie. Het rapport bleef onder de pet, tot de adembenemende beschrijving van de miljardenzwendel via een netwerk nepbedrijven, corrupte officials en een eigen bank in België in 2007 op WikiLeaks terecht kwam.

December 2007: Guantanamo Bay Operating Procedures
In de werkvoorschriften voor het personeel van Camp Delta, de Amerikaanse terroristengevangenis op Guantanamo Bay, staat onder meer dat gevangenen mogen worden onttrokken aan controle door het Rode Kruis en dat de gevangenen met goed gedrag speciale beoningen kunnen verdienen, zoals een extra rol wc-papier.

September 2008: E-mails Sarah ‘Barracuda’ Palin
Op zich bevatten de onderschepte e-mails van de beoogde Amerikaanse vice-president weinig schokkends, wel werd zo aangetoond dat Palin haar privémailadres voor officiële staatszaken gebruikte en zo handig de American Public Records Law (zeg maar onze WOB-wet) wist te omzeilen.

November 2008: Ledenlijst British National Party
Vergeleken bij de rechts-extremistische BNP is de PVV kinderspel, en veel leden houden hun lidmaatschap dan ook liever geheim. Pech dus voor onder meer een flink aantal doktoren, professoren en hoge militairen dat WikiLeaks de namen en adressen van 13.500 leden op straat gooide.

Oktober 2009: Intern verslag Trafigura
Naar buiten toe hield deze Engelse verwerker van chemisch afval lange tijd vol dat ze op geen enkele manier verantwoordelijk was voor de gifdump in Ivoorkust, waardoor 16 mensen overleden en tienduizend anderen ziek werden. Uit dit interne rapport bleek haarscherp dat het bedrijf wel degelijk ernstig nalatig was geweest.

November 2009: E-mails klimaatonderzoekers
Uit meer dan duizend gehackte e-mails kan worden opgemaakt dat Engelse universitaire wetenschappers en hun internationale collega's rekentrucs gebruiken om de opwarming van de aarde te overdrijven. Climategate is geboren en de critici die WikiLeaks eerder afserveerden als linkse actiegroep moeten hun woorden opeten.

April 2010: Apache-video Irak
De brute realiteit van de Irak-oorlog komt keihard binnen bij iedereen die op deze video ziet hoe vijftien onbewapende mensen, waaronder twee Reuter-journalisten, zonder pardon, berouw of verdere consequenties aan gruzelementen worden geschoten door het 30 mm-kanon van een Amerikaanse Apache-helikopter.

Juli 2010: Afgaans oorlogslogboek
Duizenden documenten getuigen van de moord op honderden Afgaanse burgers door coalitietroepen en het bestaan van Task Force 373, een unit die is gespecialiseerd in het vermoorden van Taliban-leiders. Maar ook van de doortrapte wijze waarop het naburige Pakistan aan de ene kant enorme Amerikaanse financiële steun ontvangt om die aan de andere kant weer te besteden aan sponsoring van de Taliban.

Oktober 2010: Iraaks oorlogslogboek
Duizenden interne documenten maken duidelijk dat het Amerikaanse leger in Irak betrokken was bij ernstige oorlogsmisdaden. Volgens het Amerikaanse leger heeft vooral WikiLeaks echter bloed aan de handen. De Iraakse premier Nuri al-Maliki, die in de rapporten in verband wordt gebracht met doodseskaders, spreekt van 'een aanval door politieke tegenstanders'.

December 2010: Cablegate