Musea Oekraïne digitaal gered: 'Voordat de servers plat gaan'

"Toen ik een virtuele tour van een Oekraïens museum aan het opslaan was, merkte ik dat het iets met me deed. In 3D-beelden liep ik door de zalen en kwam ik ook buiten op een plein te staan. Alles wat ik op de beelden zag, kan nu platgebombardeerd zijn, dacht ik. Dat raakte me", vertelt Mieke Siemons (57). De kunstenares en docente, die eerder in de IT werkte, is een van de honderden vrijwilligers van het internetproject SUCHO. Het doel is zoveel mogelijk websites met Oekraïens cultureel erfgoed op te slaan op de servers van de Amerikaanse organisatie Internet Archive.

De vrees dat waardevolle websites en digitale archieven verloren gaan door de oorlog is reëel, zegt Siemons. "We zien het soms bijna voor onze ogen gebeuren. Ik klikte tien websites aan die bij ons waren aangemeld, twee ervan waren al uit de lucht." Door de backups van SUCHO kunnen de websites later weer worden gereconstrueerd, mochten de servers worden gehackt of worden vernietigd bij aanvallen door het Russische leger. 

Medewerkers van culturele instellingen in Oekraïne waren toen de oorlog uitbrak vooral druk met het fysiek veiligstellen van waardevolle fysieke objecten. "Natuurlijk probeerden ze eerst zelf te overleven. Maar ze wagen ook hun levens om erfgoed op veilige plekken te bewaren. In zo’n situatie is er minder aandacht voor het online houden van websites. Die zorg nemen we voor hen weg", zegt Siemons. Tijdens oorlogen kan belangrijk cultureel erfgoed voor altijd verloren gaan, benadrukt ze. "Mensen ontvluchten hun land, maar de cultuur is wat hen bindt. De boeken, de kunstwerken, de films, het is heel belangrijk dat dat bewaard blijft als een deel van een volk verspreid raakt over andere landen."

'Gigantische spreadsheet'

Het aantal gearchiveerde sites staat al op ruim 2300, al is dat een schatting. "We gebruiken meerdere methoden om sites vast te leggen en hebben een gigantische spreadsheet met talloze tabbladen", zegt Quinn Dombrowski van de Amerikaanse Stanford University, een van de drie initiatiefnemers van SUCHO. Mensen over de hele wereld, waaronder een handvol Nederlanders, werken mee en overleggen met elkaar via chatkanalen en gedeelde Google Docs.

In totaal hebben ruim duizend vrijwilligers zich aangemeld, onder wie dus Siemons. Zij reageerde op een oproep op Twitter. Voor de vrijwilligers biedt het project ook een soort uitlaatklep. "Ik werd toen de oorlog uitbrak gegrepen door alle beelden en de angst dat de oorlog zich over heel Oost-Europa zou uitbreiden. Door te werken aan SUCHO kon ik mijn aandacht daarvan afleiden en iets nuttigs voor Oekraïne doen."

Last van cyberaanvallen

Het archiveren van de Oekraïense websites is niet altijd gemakkelijk. Sommige sites kunnen geïnfecteerd zijn met malware, na de recent golf van Russische cyberaanvallen. De technische experts van SUCHO checken daar ook op.

Andere websites hebben technische maatregelen genomen tegen cyberaanvallen, maar die zorgen er ook voor dat de systemen van SUCHO niet op grote schaal pagina’s kunnen indexeren. Siemons: "Maar er zijn trucs om daar ook weer omheen te werken. Natuurlijk zoeken we ook contact met Oekraïense medewerkers om te zeggen waar we mee bezig zijn. Ik heb zelf wel gechat met een medewerker van een Oekraïense website, maar dat gesprek hield ik bewust zakelijk, ik wilde niet over de oorlog beginnen."

Sommige websites gebruiken verouderde technieken of multimediale toepassingen die niet geautomatiseerd zijn op te slaan. In die gevallen zetten de vrijwilligers speciale programma’s zoals Webrecorder in. "Dat werkt als een soort cassettebandje: je kunt een site opnemen en later afspelen zoals hij toen was", zegt Siemons. 

Orde in de chaos

Siemons houdt zichzelf inmiddels vooral bezig met het verbeteren van de metadata bij de enorme aantallen opgeslagen bestanden. "Dat zijn de stukjes informatie die omschrijven waar iets over gaat, zodat bestanden later makkelijker zijn terug te vinden." Kortom: orde brengen in de digitale chaos. Dat is nodig ook, want het digitale archief van SUCHO is inmiddels enorm groot.

Wat gebeurt er met al dat opgeslagen materiaal? "We zijn niet van plan onze eigen digitale collecties op te bouwen of hier een onderzoeksproject voor wetenschappers van te maken", aldus Dombrowski. Siemons: "We doen dit vooral om in de toekomst waar nodig bestanden te kunnen teruggeven aan organisaties, zodat ze websites die verloren zijn gegaan weer kunnen opbouwen."