Telegram: de Russische app die Rusland hoofdpijn bezorgt
Sinds de Russische invasie in Oekraïne heeft chatapp Telegram er wereldwijd veel nieuwe gebruikers bij gekregen. Wat is er uniek aan Telegram? En waarom is de chatapp zo populair? Tien vragen over deze Russische tegenhanger van WhatsApp.
In totaal is Telegram sinds het begin van dit jaar al meer dan 150 miljoen keer gedownload. Op de app zijn heel veel berichten over de oorlog in Oekraïne te vinden, uit beide kampen. Voor veel Russen is het de laatste weken een steeds belangrijkere informatiebron geworden, nu in het land veel buitenlandse media en platforms als Facebook, Instagram en Twitter geblokkeerd zijn.
Waarom werd Telegram zo populair?
Telegram onderscheidt zich van concurrenten als WhatsApp en Facebook Messenger door een aantal unieke features. Zo kunnen groepsgesprekken in tegenstelling tot bij concurrent WhatsApp tot wel 200.000 deelnemers hebben. Ook biedt Telegram de mogelijkheid om kanalen te volgen, net als bij YouTube of Twitter.
Verder biedt Telegram een aantal veiligheidsopties, zoals het verbergen van telefoonnummers en naar eigen zeggen een betere encryptie dan andere diensten. Bovendien zou de app de vrijheid van meningsuiting niet aantasten door minder snel berichten te verwijderen. Op de FAQ-pagina van Telegram zegt het bedrijf dat het “niemand zal blokkeren die op vreedzame wijze alternatieve meningen uitspreekt.”
Maar de grootste oorzaak is waarschijnlijk wel de verandering van de gebruiksvoorwaarden van WhatsApp vorig jaar. De data van gebruikers buiten Europa worden sinds de lente van 2021 gedeeld met Facebook. Dat was een brug te ver voor een deel van de gebruikers, die om die reden naar onder andere Telegram overstapten.
Hoe populair is Telegram eigenlijk?
De app is wereldwijd al meer dan een miljard keer gedownload in de Google Play Store. Dat betekent echter niet dat er een miljard gebruikers zijn. Telegram kan zowel op desktops als op telefoons worden gebruikt. Volgens Backlinko had de app begin dit jaar meer dan 550 miljoen actieve maandelijkse gebruikers.
Ook in Nederland blijkt Telegram snel aan populariteit te winnen. Zo zijn ongeveer 1,6 miljoen Nederlanders actief op Telegram, waarvan 600.000 de app dagelijks gebruiken. Daarmee is Telegram in Nederland populairder dan het webforum Reddit of de chatapp Discord.
Is de versleuteling wel veilig?
Telegram beweert dat de privacy van gebruikers een van de belangrijkste waarden van het bedrijf is. Het versleutelen van berichten zou een groot pluspunt zijn. Daarbij valt echter wel op dat de encryptie van berichten niet automatisch gebeurt. Om berichten te versleutelen, moet je specifiek de optie 'geheime chat' aanduiden. Die functie is alleen te gebruiken in privégesprekken. In groepsgesprekken is dat onmogelijk.
Antony Demetriades, de vicevoorzitter van McAfee, zei eerder dit jaar aan Trusted Reviews dat andere apps, zoals Signal, om die reden veiliger zouden zijn. Die app zou end-to-end encryptie aanbieden voor alle chats. Meerdere cyberveiligheidsexperts waarschuwen gebruikers ook dat Telegram een vals gevoel van veiligheid zou kunnen geven.
Waarom heeft Telegram een slechte reputatie?
Hoewel Telegram geen niche-app meer is, heeft het op sommige punten een matige reputatie. De kanaalfunctie en de mogelijkheid om grote groepsgesprekken op te stellen maken het mogelijk om in korte tijd grote groepen mensen samen te brengen.
Dat zorgt er ook voor dat de app makkelijk gebruikt kan worden voor het organiseren van rellen, het verspreiden van nepnieuws, het verkopen van drugs en wapens en nog veel meer. Zelfs terreurgroep IS gebruikte de app om nieuwe leden te rekruteren.
Daarbij valt vooral op dat de makers van de app er vaak niet veel aan doen om illegale content offline te halen. De BBC berichtte vorige maand bijvoorbeeld dat maar liefst 96 procent van gerapporteerde berichten na een maand nog altijd online stonden. De andere vier bevonden zich in groepen waartoe de omroep geen toegang meer had.
Een Braziliaanse rechter heeft vrijdag Telegram in het land verboden omdat het te weinig deed tegen verspreiding van desinformatie over de verkiezingen en oproepen tot geweld door aanhangers van president Bolsonaro. Providers, Apple en Google moeten de app van Telegram daarom in Brazilië blokkeren, in elk geval totdat Telegram de accounts verwijdert en een aantal boetes betaalt.
Waarom is Telegram 'laks' met het modereren van content?
Hoewel ongepaste of soms zelfs illegale content nog altijd makkelijk te vinden is op Telegram, heeft het platform grote moeite met het offline halen ervan. Daar probeert het wel wat meer aan te doen. Vorig jaar verwijderde het bijvoorbeeld een aantal extreemrechtse kanalen.
Toch doen de oprichters van de app dat niet graag. Zij geloven in een ongebreidelde vrije meningsuiting. Nadat Doerov tijdens het begin van de oorlog zei de app misschien tijdelijk deels of volledig te willen blokkeren in Rusland en Oekraïne omdat er kanalen misinformatie verspreidden, kreeg hij al snel veel kritiek van gebruikers. Uiteindelijk kwam hij daardoor terug op zijn beslissing.
Ook toen Telegram in de EU de kanalen van de Russische staatsmedia RT en Sputnik moest verwijderen na de sancties van de Europese Unie, duurde het even voordat Telegram dat deed. Uiteindelijk verwijderde het de kanalen, maar pas nadat het sterk onder druk werd gezet door de autoriteiten.
Wordt de app ook voor goede zaken gebruikt?
De app wordt echter niet alleen gebruikt voor misinformatie en extremistische content. In Oekraïne wordt Telegram tijdens de oorlog gezien als een essentiële tool om nieuws te vergaren. Kanalen op de app zouden bijvoorbeeld sneller dan andere media berichten over inkomende aanvallen, waardoor burgers op tijd naar een veilige plaats kunnen gaan.
Ook in Rusland wordt de app gebruikt. Omdat content op de app makkelijk verspreid kan worden door onafhankelijke kanalen, is het een populaire bron van nieuws over de oorlog geworden. Russische burgers gebruiken de app ook om versleutelde privéberichten te sturen. Het is in Rusland illegaal geworden om 'nepnieuws' over de oorlog te verspreiden, waarbij gevangenisstraffen tot vijftien jaar kunnen worden uitgedeeld.
De app is al langer populair gebleken in landen met totalitaire regimes en andere plaatsen waar grootschalige protesten worden georganiseerd. Zo wordt de app al jaren gebruikt om acties te organiseren in Hong Kong, Catalonië en Belarus. De journalist Roman Protasevitsj, die vorig jaar door de Belarussische overheid werd gearresteerd, had bijvoorbeeld een kanaal met twee miljoen volgers. Daarin postte hij berichten over ‘de laatste dictatuur in Europa.’
Hoe verdient de app geld?
Aangezien Telegram volledig gratis is, vragen veel mensen zich af hoe de app geld verdient. Volgens Pavel Doerov, een van de oprichters van Telegram, gaat het bedrijf nooit advertenties gebruiken in het berichtendeel van de app. Telegram zegt geen gebruikersdata met adverteerders te willen delen.
Advertenties zouden wel in zogenaamde 'one-to-many' kanalen kunnen worden getoond. Dat zijn kanalen waarin een persoon of organisatie alleen berichten naar volgers kan sturen. Ook wil Doerov betaalde features voor zakelijke gebruikers en heavy users invoeren. Gewone gebruikers zullen de app echter voor altijd gratis kunnen blijven gebruiken.
Intussen houdt Doerov de app online door in zijn eigen buidel te tasten. Volgens Forbes is de man zo’n 15 miljard dollar waard. Daar geeft hij jaarlijks naar eigen zeggen honderden miljoenen van uit om Telegram in leven te houden. Doerov heeft ook al aangegeven Telegram nooit te willen verkopen aan een groter bedrijf zoals Meta of Microsoft.
Wie zijn de oprichters van Telegram?
Hoewel Telegram momenteel gevestigd is op de Britse Maagdeneilanden en Dubai, werd de app oorspronkelijk opgericht in Rusland. Pavel en Nikolai Doerov, die ook het populaire Russische sociale medium VKontake oprichtten, gebruikten het geld dat ze daarmee hadden verdiend om Telegram uit de grond te stampen.
De jonge broer Pavel was de publieke woordvoerder en het openbare gezicht van VKontake. Hij is momenteel ook de ceo van Telegram. Nikolai werkt meer achter de schermen. De oudste Doerov, een wiskundige en programmeur, wordt gezien als het meesterbrein achter de versleuteling van Telegram.
Hoe is de relatie van het bedrijf met het Kremlin?
De Doerovs hebben een turbulente relatie met de Russische staat en zijn grote voorstanders van de vrije meningsuiting. Nadat Oekraïners in 2013 massaal protesten organiseerden tegen de toenmalige Russisch-gezinde president Viktor Janoekovytsj, eiste de Russische geheime dienst FSB dat VKontakte persoonsgegevens van de organisatoren zou overmaken.
In plaats daarvan deelde Pavel Doerov het verzoek op zijn VKontakte-pagina, waarbij hij zei dat Rusland geen jurisdictie heeft over Oekraïense burgers. "Het vrijgeven van de persoonsgegevens van Oekraïners aan de Russische autoriteiten zou niet alleen een schending van de wet zijn, maar ook een verraad aan al die miljoenen Oekraïners die ons hun vertrouwen hebben geschonken," zei Doerov toen.
Kort daarna diende Doerov zijn ontslag in als ceo van het bedrijf, dat in handen van het Russische bedrijf Mail.ru terechtkwam. Mail.ru heeft sterke banden met Alisher Oesmanov, een Russische oligarch die 'een van Poetins favorieten' wordt genoemd.
In een emotionele post op Telegram zei Pavel Doerov vorige week dat de beslissing ervoor zorgde dat hij zijn moederland Rusland moest verlaten. "Ik verloor mijn bedrijf en mijn huis, maar zou het zo weer doen", aldus de jongste Doerov. "Ik woon niet meer in Rusland en ik heb er geen bedrijven of werknemers meer. Maar één ding is hetzelfde gebleven: ik sta voor onze gebruikers, wat er ook gebeurt. Hun recht op privacy is heilig."
Blijft de app online in Rusland?
Doordat Telegram Russische gebruikers nog steeds 'illegale' informatie over de oorlog in Oekraïne laat zien, zou je verwachten dat het Kremlin de app in de ban zou doen. Russische overheden gebruiken Telegram echter zelf ook op grote schaal om desinformatie te verspreiden.
Dat betekent niet dat het Kremlin het niet heeft geprobeerd. In 2018 wou het Kremlin Telegram offline halen nadat Doerov weigerde om privéberichten van gebruikers met de staat te delen. In april van dat jaar werd de app verboden verklaard, maar al snel bleek dat mediawaakhond Roskomnadzor het verbod niet kon handhaven.
Roskomnadzor probeerde om de servers van het bedrijf te blokkeren, maar Doerov reageerde door een grote hoeveelheid servers van Amazon en Google in te schakelen. De mediawaakhond blokkeerde vervolgens een heleboel IP-adressen in de hoop Telegram te raken, maar daardoor liepen vooral Russische bedrijven schade op.
Gebruikers vonden intussen andere manieren om Telegram te gebruiken, zoals het gebruik van VPN’s. Uiteindelijk gaf de Russische overheid de strijd na twee jaar op.