Zorgen over Europees plan voor enorm systeem voor gezichtsherkenning
Privacygroepen maken zich zorgen over Europese plannen om bij het koppelen van foto-databases van alle politiemachten in Europa ook gezichtsherkenning aan elkaar te koppelen.
Politie en justitie in Europese landen wisselen al ruim 15 jaar data met elkaar uit: vingerafdrukken, DNA-gegevens en zaken als nummerplaten. Dat is geregeld via het Verdrag van Prüm, dat sinds 2005 geldt. Nu werkt de Europese Commissie aan een opvolger – Prüm II – waarmee ook het delen van foto-databases en gezichtsherkenning wordt geregeld. Dat moet onderlinge samenwerking tussen politie uit verschillende landen verbeteren en Europol een "sterkere rol" geven. Privacyvoorvechters maken zich zorgen.
De eerste details rond Prüm II werden afgelopen december openbaar gemaakt. Na bestudering trekken privacyvoorvechters nu aan de bel, zoals European Digital Rights (EDRi). Die groep kreeg de plannen in handen via wetten voor openbaarheid van bestuur. In de plannen wordt aangestuurd op het toevoegen van gezichtsherkenning aan de internationale overeenkomst tussen politiemachten. "Je maakt zo de meest uitgebreide infrastructuur voor biometrisch toezicht die we ooit in de wereld hebben gezien", zegt EDRi-beleidsadviseur Ella Jakubowska tegen Wired.
Geautomatiseerd en met terugwerkende kracht
Het gebruik van gezichtsherkenning in de openbare ruimte is al jaren aan heikel punt. Het gaat dan vaak om het live en automatisch monitoren van iedereen die zich in de publieke ruimte begeeft, via beveiligingscamera's en kunstmatige intelligentie. Critici zeggen: zulke automatische systemen maken iedereen verdacht en houden iedereen zonder aanleiding nauwkeurig in de gaten. Bovendien is de technologie niet waterdicht, met verkeerde identificaties tot gevolg.
In de VS mag de politie de automatische live gezichtsherkenning dan ook niet meer gebruiken en ook Europa wil automatische live-gezichtsherkenning verbieden via zijn aanstaande AI Act. Maar de voorstellen in Prüm II lijken die die voornemens te omzeilen, door gezichtsherkenning met terugwerkende kracht toe te staan.
'Potentieel grotere gevolgen'
Bij gezichtsherkenning met terugwerkende kracht zouden foto's niet vergeleken kunnen worden met livebeelden, maar wel met de database vol opgeslagen foto's van beveiligingscamera's, foto's van sociale media en portretfoto's die door de politie zijn gemaakt.
"Gevoelsmatig lijkt live-gezichtsherkenning meer inbreuk te maken op de privacy, maar je hebt potentieel toegang tot veel meer gezichten als je met terugwerkende kracht vergelijkt", zegt beleidsadviseur Lotte Houwing van de Nederlandse burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom. "Met terugwerkende kracht kun je ook beelden pakken van alle duizenden camera's die in steden hangen, niet alleen van de camera's die zijn uitgerust met kunstmatige intelligentie."
'Koppelen databases slechte stap'
Het live tracken van mensen ligt volgens Houwing terecht gevoelig, maar het kijken met terugwerkende kracht moet volgens haar niet onderschat worden. "De politie kan dan bijvoorbeeld makkelijk zien hoe vaak jij op een bepaalde plek komt, of deelneemt aan demonstraties. Dat lijken kleine bezwaren maar zulke surveillance past niet in een vrije, open samenleving."
Het koppelen van foto-databases van alle Europese politiediensten is volgens Houwing een slechte stap. "Je kan er dan steeds minder aan ontsnappen. En het groeien van databases en het delen van de toegang is hoe dan ook altijd een risico."
Ook waarschuwt de beleidsadviseur voor het zogenoemde 'function creep': het toenemend gebruik van een bepaalde technologische functie of maatregel, steeds verder buiten het oorspronkelijke doel. Zo'n stapsgewijze, bijna ongemerkte normalisering van gezichtsherkenning is volgens Jakubowska van EDRi ook het grote gevaar.
Politie Nederland wiste ruim 200.000 foto's
Het aanleggen van databases vol gezichten gaat niet altijd goed. Vorig jaar nog ontdekte NU.nl dat de Nederlandse politie ruim 218.000 foto's onterecht in een database voor gezichtsherkenning had staan. Het ging daarbij om foto's van mensen die bijvoorbeeld gearresteerd maar daarna weer vrijgesproken zijn. Enkele maanden later heeft de politie die beelden uit zijn database verwijderd.
De Europese databases met gezichtsbeelden zijn al omvangrijk. Hongarije heeft 30 miljoen foto's, Italië 17 miljoen, Frankrijk 6 miljoen en Duitsland 5,5 miljoen. De CATCH-database van Nederland bevat volgens Bits of Freedom gezichtsfoto's van één op de twaalf Nederlanders.
"Het moet niet mogelijk zijn dat de Europese AI Act straks iets verbiedt dat via Prüm II dan wel weer kan", zegt Houwing. "We moeten goed nadenken over het effect op onze open en vrije samenleving, en ons afvragen of dit het soort samenleving is die we willen hebben", zegt Houwing over biometrische massasurveillance. "Wij zeggen dan 'nee'. Wij willen dat niet op onze straten."