Uitlegparty: Ultra HD

Na de inburgering van hd-tv's probeerde de tv-sector consumenten warm te maken voor 3d, maar een groot succes werd dat niet. 3d wordt langzaamaan een standaardonderdeel van elke nieuwe led-tv, maar het is maar voor weinig consumenten een reden om een bepaalde tv te kiezen. Een andere impuls biedt oled, dat een betere beeldkwaliteit biedt dan de huidige schermtechnieken. Maar de eerste oled-tv's met groot formaat die dit najaar op de markt komen, zijn vanwege de nieuwe productiemethodes nog peperduur, misschien wel meer dan 7 duizend euro.

Ultra HD = 4k en 8k
De andere tv-revolutie is 'ultra hd': vier keer of meer pixels dan in de huidige hd-tv's. 'Ultra hd' is geen eenduidige term, wat doet denken aan de opkomst van hdtv, waarbij er twee varianten waren, HD Ready en Full HD. Dat was het verschil tussen de resoluties 1280x720 en 1900x1080. De eerste jaren verschenen er tv's met beide resoluties, maar inmiddels is full hd de norm geworden.

Ultra hd slaat op twee resoluties, 4k (3840x2160 of varianten) en 8k met 7680 x 4320. Maar het verschil tussen die twee is enorm: 4k heeft 8 megapixelbeelden, bij 8k is dat 32 megapixel. 8k staat ook wel bekend als Super Hi-vision, een Japanse term. De BBC zendt tijdens de Olympische Spelen via glasvezel een paar sportevenementen uit in deze kwaliteit naar een handvol bioscopen. Het is een van de eerste live uitzendingen in deze superbeeldkwaliteit.

<object width="405" height="255" data="http://www.youtube.com/v/LAVTX4S7vCw?version=3&amp;hl=en_US" type="application/x-shockwave-flash"><param name="data" value="http://www.youtube.com/v/LAVTX4S7vCw?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowFullScreen" value="true"><param name="allowscriptaccess" value="always"><param name="src" value="http://www.youtube.com/v/LAVTX4S7vCw?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowfullscreen" value="true"></object>

4k-tv's van Toshiba, LG, Samsung
Eerst is 4k aan de beurt. Er zijn al een paar tv's te koop, die deze hogere resolutie aankunnen. In Nederland gaat het voorlopig om de Toshiba ZL2 die mede dankzij de extra pixels ook 3d-beelden in hd-resolutie kan showen, zonder dat er een brilletje nodig is. Dit 55 inch-model kost 9 duizend euro en is maar bij een paar webshops te bestellen. Concurrenten Samsung en LG brengen later dit jaar hun eerste 4k-tv's hier op de markt. LG deed dat onlangs in het eigen Korea al met een 84-inch model, de LM9600 met 3840x2160 pixels bij 2d-beeld en het 1080p-formaat bij 3d.

We waren bij de presentatie van deze 4k-tv in Monaco eind mei al onder de indruk, maar vooral van het 84 inch formaat. LG kort ultra hd in zijn promotiemateriaal overigens af als 'uhdtv', om de verwarring nog groter te maken. Eind mei heeft de International Telecommunications Union (ITU) besloten dat UHDTV de naam wordt voor zowel 4k- als 8k-uitzendingen. Samsung kondigde ook een 75 inch 4k-tv aan. LG counterde met de belofte van de eerste oled-tv met 4k-resolutie, die de 55 inch-oled die deze herfst debuteert moet opvolgen.

<object width="405" height="255" data="http://www.youtube.com/v/E7W_HppIXgU?version=3&amp;hl=en_US" type="application/x-shockwave-flash"><param name="data" value="http://www.youtube.com/v/E7W_HppIXgU?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowFullScreen" value="true"><param name="allowscriptaccess" value="always"><param name="src" value="http://www.youtube.com/v/E7W_HppIXgU?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowfullscreen" value="true"></object>

Pixeldichtheid en kijkafstand
Wat heb je aan een Ultra HD-tv? De extra pixels betekenen dat je meer details kan zien en dat alles er nog natuurlijker uitziet. Je waargenomen resolutie hangt overigens wel af van de afstand tot het scherm en de pixeldichtheid. Bij een hogere pixeldichtheid kan je dichter op het scherm zitten zonder dat je de afzonderlijke beeldpunten kan ontwaren. De pixeldichtheid gaat van ongeveer 50 pixels per inch bij de huidige full hd-tv's naar meer dan 80 bij 4k-tv's. (De iPhone zit op 326 pixels per inch maar die houd je dichter bij je ogen).

Op sommige afstanden is zelfs het verschil tussen 720p en 1080p voor het menselijk oog nauwelijks waarneembaar. Dat geldt nog meer voor 4k. Om echt nut te hebben van een 4k-tv moet je ofwel een heel erg groot scherm hebben (liefst meer dan 60 inch) of erg dicht op de tv zitten. Voor de gemiddelde consument is de impact van 4k hierdoor een stuk kleiner dan bij de overgang van sd naar hd.

Geen Blu-ray, HDMI komt nog
Een groot probleem is dat er nog weinig beeldmateriaal in 4k-kwaliteit is om naar te kijken. Geen tv-zender kan dit nog aan en de Blu-ray disc ondersteunt het formaat nog niet. Gebrek aan 4k-materiaal maakt de eerste 4k-tv's niet nutteloos, want ze kunnen ook goed bestaande 1080p-beelden opwaarderen zodat ze er beter uitzien. Ook kunnen foto's wel op hogere resoluties worden getoond, bijvoorbeeld via wifi.

Tv-fabrikanten denken ook na over oplossingen om het scherm te splitten: de extra pixels worden ingezet om twee personen op de bank naar iets anders te laten kijken. Dat is leuk bij gamen tegen elkaar of als twee partners altijd ruzie maken over welk programma er op de tv in de huiskamer aan moet staan.

Het overbrengen van 4k-beelden van een computer naar de tv is ook nog problematisch, aangezien de hdmi-standaard er nog niet helemaal geschikt voor is. Voorlopig moet je noodgrepen hanteren, zoals het combineren van meerdere hdmi-outputs. Sony komt bijvoorbeeld met een eigen converter die toch 4k via een enkele hmdi-output kan leveren. En fabrikant PNY claimt als een van de eersten een HDMI 1.4-kabel te hebben die 4k ondersteunt. Uiteindelijk komt het wel goed, maar het gebrek aan de hdmi-ondersteuning zorgt wel voor vertraging van de 4k-acceptatie onder consumenten.

<object width="405" height="255" data="http://www.youtube.com/v/N5W9j-IyAO8?version=3&amp;hl=en_US" type="application/x-shockwave-flash"><param name="data" value="http://www.youtube.com/v/N5W9j-IyAO8?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowFullScreen" value="true"><param name="allowscriptaccess" value="always"><param name="src" value="http://www.youtube.com/v/N5W9j-IyAO8?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowfullscreen" value="true"></object>
Timescapes is een van de eerste 4k-films die je kan downloaden: 160 GB

Filmwereld omarmt 4k
In de bioscoopwereld maakt 4k al wel een opmars door. Ook in Nederland zijn er al enkele bioscopen die zo nu en dan films digitaal in 4k-formaat vertonen. Er zijn digitale cinema-projectoren die de hogere kwaliteit aankunnen. De Sony VW1000ES is een van de eerste beamers voor thuis die echt 4k kan tonen op je muur, maar hij kost nog zeker 18 duizend euro.

De eerste 4k-films voor de huiskamer komen er wel aan. De meeste Hollywood-films worden al in het hogere formaat digitaal opgenomen. Onder meer regisseurs James Cameron en Peter Jackson filmen al in 4k. De eerste korte 4k-films hebben al een debuut gemaakt, zoals de film Timescapes, een timelapse-film geschoten op een Red-camera in de 4096 x 2304 resolutie. Dit zou de eerste 4k-film zijn die te koop is als download. Klik hier voor een still uit de film.

Alleen is nog de vraag hoe filmstudio's en video-on-demand-aanbieders ze in 4k gaan verkopen. Op Blu-ray kan het voorlopig niet, dat zou ook nieuwe Blu-rayspelers vereisen. Volgens Sony vergt een 4k-film van drie uur 3 terabyte. De capaciteit van Blu-ray is overigens op te hogen tot 200 gb per schijfje door acht lagen te gebruiken, maar het is onduidelijk of die opgevoerde schijfjes er ooit komen.

Glasvezel
De bandbreedtes zijn bij de meeste mensen echter ook onvoldoende om 4k te kunnen streamen, zodat fysieke opslag toch weer interessant wordt. Nieuwe compressietechnieken kunnen een oplossing bieden, maar zijn nog in ontwikkeling. Om 4k te streamen heb je een erg snelle glasvezel- of kabelverbinding nodig van zeker zo'n 200 mbps en dat heeft bijna niemand nog. (Wel weer een reden om een glasvezelaansluiting te overwegen, trouwens.)

<object width="405" height="255" data="http://www.youtube.com/v/KbmJzbONhcw?version=3&amp;hl=en_US" type="application/x-shockwave-flash"><param name="data" value="http://www.youtube.com/v/KbmJzbONhcw?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowFullScreen" value="true"><param name="allowscriptaccess" value="always"><param name="src" value="http://www.youtube.com/v/KbmJzbONhcw?version=3&amp;hl=en_US"><param name="allowfullscreen" value="true"></object>

8k, ofwel Super Hi-vision, biedt zestien keer meer pixels dan het huidige full hd en wordt ook ultra hd genoemd. Deze resolutie komt voorlopig niet in het bereik van consumenten en blijft beperkt tot plekken met glasvezel en zeer prijzige projectoren. Sharp en NHK hebben al wel 8k-prototype schermen laten zien, maar die zijn nog lang niet klaar voor de winkelvloer.

Upscaling
Er zijn voorlopig nog geen betaalbare apparaten die 4k-beelden kunnen overbrengen naar de handvol tv's die deze kwaliteit ondersteunen. De eerste 4k-tv's zullen vooral bestaand hd-materiaal gaan upscalen. Het resultaat is nog altijd mooier dan de 'gewone' hd-tv's, maar het voelt toch alsof je niet het maximale uit je dure tv haalt. Bovendien vergt het 4k-scaling meer processorkracht waardoor de beelden mogelijk niet altijd even smooth blijven lopen.

De overgang van hdtv naar ultra-hd gaat nog vele jaren duren. De eerste 4k-tv's zijn niet helemaal waardeloos, vanwege het gebruik van de extra pixels voor een betere 3d-weergave en upscaling van bestaand hd-materiaal, maar het blijft voorlopig alleen interessant voor een kleine niche. Ultra-hd zie je eerst in bioscoop en voorlopig niet in de huiskamer.